Nieuws algemeen

Op zijn eerste volledige werkdag als president heeft Donald Trump een samenwerkingsverband aangekondigd tussen OpenAI, Softbank en Oracle. In de komende vier jaar wordt er gezamenlijk minstens 500 miljard dollar geïnvesteerd in kunstmatige intelligentie (AI) in de Verenigde Staten. De gezamenlijke onderneming, genaamd Stargate, gaat een computerinfrastructuur creëren om AI aan te drijven. Voor het project zijn grote datacenters en energiecentrales nodig, in eerste instantie zullen deze gebouwd worden in de Amerikaanse staat Texas. Volgens Trump zal Stargate goed zijn voor 100.000 banen en hij spreekt van “het grootste AI-infrastructuurproject ooit”. Orcale-oprichter Larry Ellison zei op de persconferentie dat er ook al gekeken wordt naar uitbreiding op andere locaties. Volgens hem kan het project de gezondheidszorg verbeteren door patiëntgegevens te analyseren en artsen te helpen. Met de aankondiging wil de kersverse president aantonen dat onder zijn leiding de economie een impuls krijgt. Het lag al in de lijn der verwachting dat de Verenigde Staten graag grote investeringen in datacenters zou willen zien. De Amerikaanse investeerder Blackstone schatte vorig jaar oktober in dat er over vijf jaar tijd 1 biljoen wordt geïnvesteerd. Saltman vs. Musk Voor OpenAI-topman Sam Altman is de gezamenlijke aankondiging met Trump aan zijn zijde een succes. De 39-jarige Altman staat namelijk op slechte voet met Elon Musk, zijn mede-oprichter van OpenAI. Musk is een naaste vertrouweling van Trump en heeft sinds 2023 zijn eigen AI-bedrijf: xAI.

Sinds vanmorgen voert Israël een grote legeroperatie uit in de stad Jenin op de bezette Westelijke Jordaanoever. Operatie Iron Wall, zoals het leger de inval noemt, duurt naar verluidt nog meerdere dagen. Volgens de Palestijnse autoriteiten zijn negen mensen gedood en tientallen mensen verwond. De directeur van het ziekenhuis in Jenin zegt dat artsen en verplegers zijn geraakt door Israëlische kogels. Jenin is een stad waar diverse gewapende groeperingen in verzet komen tegen de Israëlische militaire bezetting van de Westoever. De Israëlische premier Netanyahu stelt dat de aanval nodig is om aan Iran gelinkte militanten te bestrijden. Hamas beweert dat Netanyahu vooral wil doorvechten om aan de macht te kunnen blijven. Het is onduidelijk hoeveel burgers of gewapende militanten zijn gedood of gewond zijn geraakt. In de statistieken van de Palestijnse Autoriteit (PA) wordt daar geen onderscheid tussen gemaakt. De PA is officieel de machthebber in de gebieden op de Westoever waar de Palestijnen een mate van zelfbestuur hebben. Eerdere invallen door Palestijnse Autoriteit Onlangs hebben ook ordetroepen van de PA invallen gedaan in Jenin, in een poging het gebied onder controle te krijgen. Bij deze wekenlange aanvallen vielen meerdere burgerdoden. De operatie van het Israëlische leger gaat gepaard met luchtaanvallen en drones. Ook worden pantservoertuigen en trucks ingezet. De inval doet denken aan de negen dagen durende militaire operatie van Israël in september in Jenin. Daarbij werd een deel van de stad verwoest met bulldozers en luchtaanvallen. Israël hanteert als beleid dat het huizen van terreurverdachten sloopt. Het Israëlische leger heeft niet gereageerd op de beschuldiging dat er vandaag op medisch personeel zou zijn geschoten. Ook is er nog niet bekendgemaakt hoeveel militanten zijn gedood, of hoeveel er zijn gearresteerd. In Palestijnse media wordt gesproken over diverse arrestaties verspreid over de Westoever. Correspondent Nasrah Habiballah was in december 2023 in Jenin en maakte daar deze video over Israëlische invallen: In tegenstelling tot in Gaza, waar een wapenstilstand geldt, is het geweld op de Westelijke Jordaanoever recent opgelaaid. Afgelopen nacht hebben gemaskerde Israëlische kolonisten Palestijnse dorpen aangevallen. Ze staken huizen in brand en bekogelden inwoners. Het leger van Israël meldt dat militairen en agenten ter plekke werden aangevallen door de groep Israëliërs. De aanslagen door kolonisten zouden een reactie zijn geweest op de dood van drie Israëliërs twee weken geleden. Gewapende Palestijnse militanten hadden een aanslag op een bus uitgevoerd waarbij ook acht mensen werden verwond. De schietpartij vond plaats bij de illegale nederzetting Kedumim, 20 kilometer ten zuiden van Jenin. Israël breidt de illegale nederzetting steeds verder uit. Een aantal kabinetsleden van Netanyahu is zelf kolonist en heeft de wens uitgesproken het bezette gebied te annexeren. Trump draait sancties terug In zijn tijd als president van de VS had Biden sancties ingesteld tegen tientallen kolonisten en -organisaties op de Westoever. De nieuwe president Trump heeft deze strafmaatregelen inmiddels teruggedraaid. Met het schrappen van de sancties komt Trump tegemoet aan de wensen van ultrarechtse Israëlische politici als minister Smotrich. Hij bedankte Trump dan ook voor wat hij een “rechtvaardig besluit” noemde. Het besluit van Trump oogstte ook kritiek. Volgens de Palestijnse Autoriteit zal het schrappen van de sancties “extremistische kolonisten aanzetten tot meer misdaden tegen onze mensen”. De stap is “geen teken die de vrede bevordert”, zegt politiek analist Yossi Mekelberg tegen nieuwszender Al Jazeera.

In de VS zijn na de inauguratie van Trump de eerste Capitoolbestormers vrijgekomen. Ook twee van de zwaarst gestraften zijn weer op vrije voeten: voormalig Proud Boys-leider Enrique Tarrio en Oath Keepers-oprichter Stewart Rhodes. Met de gratieverlening aan meer dan 1500 Capitoolbestormers loste Trump een verkiezingsbelofte in. De deelnemers aan de aanval op het Amerikaanse parlementsgebouw, nu vier jaar geleden, waren in zijn ogen “patriotten”. De dag die door de FBI werd gekenmerkt als “binnenlands terrorisme” werd door Trump tijdens de verkiezingscampagne afgedaan als een “dag van liefde”. De vraag was nog of hij ook de zwaarst gestraften onmiddellijk zou laten gaan. Dat blijkt nu het geval. Aanzetten tot opstand Proud Boys-leider Tarrio zat in Louisiana een celstraf van 22 jaar uit voor zijn rol in de bestorming. Hij was er die dag zelf niet bij, omdat een rechter hem vanwege een ander vergrijp verboden had om in Washington te zijn. Maar volgens de rechtbank die hem de celstraf oplegde, gaf hij op afstand leiding aan zijn extreemrechtse organisatie die bij de aanval voorop ging. Tarrio nam voor het proces afstand van het geweld, maar ontkende niet dat hij zijn aanhang had aangemoedigd. Hij werd veroordeeld voor het aanzetten tot een opstand. Die veroordeling is door Trump niet teruggedraaid, hij krijgt gratie. Tarrio’s advocaat bevestigt dat hij inmiddels op vrije voeten is. Ook twee andere prominente Proud Boys leden, Joseph Biggs (17 jaar) en Zachary Rehl (15 jaar), zijn of komen weer vrij. De leider van de ultranationalistische Oath Keepers-militie, Steven Rhodes, kwam kort na middernacht vrij. Hij werd in mei 2023 om dezelfde reden als Tarrio – het aanzetten tot een opstand – tot een gevangenisstraf van 18 jaar veroordeeld. Rhodes zat vast in een gevangenis in de staat Maryland: Ook Rhodes nam zelf geen deel aan de bestorming, maar hij bereidde zijn organisatie wel voor op gewelddadig verzet. Zo hielp hij bij het aanleggen van een voorraad vuurwapens in een hotel in de buurt van Washington. Woede De vrijlating van de Capitoolbestormers maakt woede los bij Amerikanen die destijds betrokken waren bij het neerslaan van de slag. Een broer van de agent die aan de gevolgen van het geweld overleed noemt Trump “puur slecht”. “Mijn broer is voor niets gestorven. Alles wat hij deed om het land te beschermen, het Capitool te beschermen, waar deed hij die moeite voor?”, zegt hij tegen persbureau Reuters. Ook een agent die bij de bestorming gewond raakte, is woest. “Ik ben verraden door mijn land”, zei hij tegen nieuwszender CNN. Zes mensen die hem die dag aanvielen komen dankzij Trump op vrije voeten. Dit is een reportage die VS-correspondent Rudy Bouma voor Nieuwsuur maakte: Slechts één prominente partijgenoot van Trump veroordeelt de massale gratieverlening. “Ik zag vandaag opnieuw de beelden van mensen die een agent in elkaar sloegen”, zei de Republikeinse senator Thom Tilles van de staat North Carolina tegen Reuters. “Je maakt dit land onveiliger als je het signaal afgeeft dat je politieagenten kan aanvallen zonder dat dit gevolgen heeft.”

Meer olie, “het einde van woke”, minder rechten voor migranten, gratie voor Capitoolbestormers: Donald Trump strooit met ‘executive orders’, ofwel presidentiële decreten, nu hij aan zijn tweede termijn als president van de Verenigde Staten is begonnen. Gisteravond ondertekende de Republikein, uren na zijn inauguratie, meer dan veertig decreten en trok hij 78 decreten in die de afgelopen jaren waren uitgevaardigd door zijn Democratische voorganger Joe Biden. De eerste decreten ondertekende Trump op het podium van de Capital One Arena in Washington, onder luid gejuich van het publiek. En dat was nog maar het begin: volgens Fox News heeft Trump voor het begin van zijn ambtsperiode 200 decreten klaarliggen. Wat zijn presidentiële decreten? Een presidentieel decreet is een opdracht van de president om beleid te gaan maken. Met een handtekening van de president onder een decreet beginnen ambtenaren met de uitvoering van de gestelde doelen. Die plannen hoeven dan niet meer langs het Congres, de Amerikaanse Eerste en Tweede Kamer, dat de wetten in het land schrijft. Trump moet zich wel aan de wet houden. Is er voor een plan een wetswijziging nodig, dan moet het Congres die goedkeuren. En als er geld voor nodig is ook, want het Congres maakt de begroting voor het land. De Republikeinen hebben de meerderheid in beide kamers van het Congres. “Alle decreten moeten wel passen binnen de lijnen van de wet, maar de president heeft wel wat ruimte”, zegt Amerika-deskundige Kenneth Manusama. “Trump probeert met de decreten een andere koers uit te zetten binnen de wet.” In 2017 tekende Trump bij zijn aantreden als president ook veel decreten. Is er een verschil met toen? Veel decreten komen dit keer rechtstreeks uit Project 2025, het plan dat door een conservatieve denktank is opgesteld. Dat plan was speciaal bedoeld om Trump een vliegende start te geven als hij zou worden herkozen als president. Dat zie je ook aan de inhoud van de decreten, zegt Manusama. “Ze zijn kwalitatief beter dan in 2017, mensen met ervaring hebben ze geschreven. Bij de eerste termijn van Trump was het amateuristischer, nu zijn het ‘normale’, gedegen decreten. Het zijn er wel uitzonderlijk veel, maar dat geeft aan hoe goed alles was voorbereid. Hiermee wil de regering van Trump meteen resultaten laten zien.” Dat is niet alleen voor de show, zegt Manusama. “Dat wordt vaker gezegd, maar daar ben ik het niet mee eens. Natuurlijk wil Trump aan de kiezers tonen dat hij resoluut van start gaat. Hij tekende de eerste decreten ook niet voor niets in de Capitol One Arena voor 20.000 mensen. Maar er wordt wel echt beleid gemaakt, al is niet alles even eenvoudig om uit te voeren.” Welke decreten van Trump zijn makkelijk uitvoerbaar en welke niet? “Het stoppen met bepaalde milieumaatregelen, zoals de VS terugtrekken uit het internationale klimaatverdrag van Parijs, is laaghangend fruit”, zegt Amerikanist Manusama. “Net als de vacaturestop bij de federale overheid. Ook veel andere decreten zijn een verplaatsing van prioriteiten. Dat is allemaal makkelijk door te voeren.” Bij andere zaken ligt dat anders, zoals het schrappen van het recht op Amerikaans burgerschap voor kinderen van illegale immigranten en van niet-burgers bij geboorte in de VS. “Dat is hoogstwaarschijnlijk ongrondwettelijk”, zegt Manusama. “Maar daarom wordt er in het decreet ook gekeken naar vertragingsmechanismen en andere methoden om het verlenen van het burgerschap te ondermijnen.” Ook de beoogde asielstop en vluchtelingenstop staan op gespannen voet met het asielrecht en internationaal recht, denkt Manusama. “Daar ga je waarschijnlijk gedoe mee krijgen. De vraag is dus ook of en hoe snel mensen rechtszaken beginnen tegen de plannen.” Dat geldt mogelijk ook voor het schrappen van overheidsprogramma’s voor diversiteit, gelijkheid en inclusie. “Dat kan misschien leiden tot zaken waarbij de regering-Trump wordt beticht van discriminatie. Maar dat is mogelijk meer iets voor de langere termijn.” Trump heeft decreten van Biden ingetrokken. Biden deed het omgekeerde toen hij in 2021 aantrad als president. Wat betekent het beleidsmatig voor de VS als presidenten steeds elkaars decreten verscheuren? “Dat is vreselijk”, zegt Manusama. “Het is heel slecht voor het openbaar bestuur. Vergunningen worden voor vier jaar verleend en weer ingetrokken. Dat maakt het heel onvoorspelbaar en moeilijk uitvoerbaar voor het bedrijfsleven en de bevolking.” Wat zegt het dat presidenten de afgelopen decennia dit toch meer zijn gaan doen? “Het heeft alles te maken met hoe gepolariseerd Amerika is geworden”, vervolgt Manusama. Omdat president Obama niet veel gedaan kreeg in het Congres, ging hij decreten uitvaardigen. Dat hebben Biden en Trump daarna ook steeds meer gedaan.” Een decreet was ooit een laatste redmiddel voor een president voor als de onderhandelingen met het Congres waren mislukt. Dat is nu anders. “Het gaat om het behalen van resultaten voor de kiezers en de beperkte tijd waarin die resultaten moeten worden behaald”, zegt Manusama. “Dan geeft een handtekening van de president meer voldoening dan iets door het Congres proberen te krijgen.”

De Britse prins Harry wil mogelijk een schikking treffen in de rechtszaak tegen de krantengroep van mediamagnaat Rupert Murdoch. Op de eerste zittingsdag in Londen vroegen advocaten van beide partijen de rechtbank om uitstel vanwege gesprekken achter de schermen over een mogelijke schikking. Harry heeft samen met voormalig Labour-vicevoorzitter Tom Watson de News Group Newspapers (NGN) aangeklaagd. Ze willen dat topbestuurders van het mediabedrijf verantwoordelijk worden gesteld voor wanpraktijken, zoals het hacken van telefoons, bij tabloids The Sun en News of the World. Die laatstgenoemde krant werd opgeheven nadat het hackschandaal zo’n vijftien jaar geleden aan het licht kwam. Tientallen andere prominenten, zoals acteur Hugh Grant, hebben vorig jaar een schikking getroffen met NGN. Ze hebben hoge geldbedragen geaccepteerd in ruil voor het laten vallen van hun aanklacht tegen het mediabedrijf. Wie het proces doorzet, loopt het risico miljoenen euro’s aan rechtbankkosten te moeten betalen. Laatste twee Harry en Watson zijn de laatste twee overgebleven deelnemers aan de grote rechtszaak tegen NGN. De prins heeft tot nu toe steeds gezegd dat hij de waarheid boven tafel wil hebben en niet is geïnteresseerd in het geld. Toch lijkt er nu beweging te zitten in gesprekken over een schikking. “We zouden niet om meer tijd vragen als we dachten dat we de rechtbank potentieel veel tijd kunnen besparen”, zegt advocaat David Sherborne namens Harry en Watson. Volgens Anthony Hudson KC, die het mediabedrijf vertegenwoordigt, zijn ze “betrokken bij zeer intensieve onderhandelingen de afgelopen dagen”. “De realiteit is dat we er dichtbij zijn.” Zaak gaat morgen verder De eerste zittingsdag verliep chaotisch met veel schorsingen en onderbrekingen. De BBC schrijft dat de zaak morgenochtend weer zal worden hervat. Voor de rechtszaak bij het High Court, de rechtbank waar grote civiele zaken worden behandeld, staat acht tot tien weken gepland. Deze zaak staat los van de zaak die Harry aanspande tegen de Mirror Group Newspapers (MGN) over het afluisteren van telefoons. De rechtbank oordeelde dat MGN-journalisten tussen 1996 en 2011 telefoons hebben gehackt en dat dit vanaf 1998 “wijdverbreid en gebruikelijk” was. Harry kwam vorig jaar tot een schikking met MGN. De rechter had de krantenuitgever daarvoor al opgedragen de prins een schadevergoeding van bijna 165.000 euro te betalen en de juridische kosten te vergoeden.